Tuesday, 7 July 2009

Semester break


Wainhira ami iha ferias semester iha universidade, hau ho kolega Timor oan sira ami lao sai husi sidade nebe bain-bain ami hela, ba fatin ida iha Ilha Norte, ami nia intensaun lao para hare ema Kiwi (refere ba Nova Zelandia nia ema husi nasaun seluk maibe sai ona sidadaun NZ) no Mouri (ema rai nain NZ) nia rai no akumpainha mos oinsa ema sira ne'e dezenvolve sira nia meio ambiente. Iha ne'e ita bele hare katak husi rai rohan ba rohan sempre verde tamba buat hotu organizadu hotu.


Buat ida nebe hau siente intersante iha ne'e maka sira konsiensia atu kuidadu sira nia ambiental, mesmu iha lei sira nebe uza hodi regula meio ambiental. Intersante liu tan wainhira mai to'o iha distritu ida naran Taupo. Distritu ida ne'e sai hanesan premeiru lugar alein sidade Auckland no Wellington hanesan kapital Nova Zelandia. Distritu ne'e sai hanesan fatin turista nebe famouza liu iha Ilha Norte ne'e. Distritu ida ne'e nia rendementu husi parte oin-oin hanesan, peska, floresta, turismo inckui industria (hotel ho restaurante sira) turismo nian, agrikultura (hakiak animal, hakiak du'ut hodi sustenta animal sira). Distritu ida ne'e nia mean annual income $25,000 (vinte cinco mil dolares NZ) equlibru ho US$ 14,100 numiru ida ne'e as liu mean nasional nebe NZ$ 24,000.

Atu bele proteza meio ambiente sira iha lei Resources Management Act, ida ne'e hanesan baze ba lei protesaun hotu-hotu ba ambiente no sst. Regulamentus seluk hanesan peska, biodiversidade, Transporte maritima, Biosecurity Act. Sira ne'e hotu bazeia ba National Policy Statement nebe foka liu problema nasional no objectivu dezenvolvimentu nebe sustentavel. Alien ida ne'e, Rezion no distritus sira hotu tenki halo sira nia lei nebe labele kontrariu fali ho regulamentus nebe mai husi nasional. Katak strutura ba regulamentu sira ne'e iha hirarkia ida.
Hirarkia lei sira ne'e maka hanesan:

National Policy statement
Regional Policy statement
Regional District Plan
Distric plan

Ho hirarkia ida ne'e ita bele hatete katak buat hotu nebe tau iha National Policy statement ikus liu sei aplika iha Distritu nebe regula husi district plan. Signifika katak monitorizaun ba actividade hotu - hotu, sei hala'o husi distritu ida-idak nian.

District plan regula buat hotu iha distritu ida nian nebe bazeia ba investigasaun hodi identifika sira nia rekursu iha distritu ida - idak. iha district plan inclui sasan sira hanesan dezenvovimentu turismu (tasi no terestres) cultural heritage, infrastructura, waste management inclui canalizasaun foer, fatin investigasaun sencias, discharge contaminants, no sst nebe mos inklui standard assessment nebe uza hodi halo assessmentu ba atividade nebe hala'o. sira ne'e hotu distritu maka dezenhu bazeia ba objectivu dezenvolvimentu nasional.